Een poging tot stilvallen

Wat is dat voor geluid? Waar komt het vandaan en wat is het in hemelsnaam? Het is onaangenaam, vooral in de smalle ruimte waar ik me bevind. Het lijkt alsof het stormt, maar de bomen staan stil. Net alsof er een trein voorbijkomt, maar ik ben in hartje Amsterdam. Maken zij dat geluid, en hoe doen ze dat? Ze zijn tenslotte theatermakers. Hoort het erbij?

Een tussenruimte in Amsterdam
Samen met zo’n twintig anderen bevind ik me in een tussenruimte, een smalle lange gang tussen twee gebouwen in. Aan weerszijden ramen, waardoor tuinen en de achterkant van huizen zichtbaar zijn. Aan de ene kant staat een hoge schoorsteen. Aan de beide uiteinden van de ruimte is een streep getrokken. Daarachter een paar stoelen. Het is de plek van de toeschouwer, waar je even kunt gaan zitten en kijken. De rest van de ruimte is leeg.

Poging tot stilvallen
Het is de plek van de zesde poging tot stilvallen, georganiseerd door Hans Jeths en Gerbrand Bos, in het woonwerkpand Tetterode. De poging duurt een uur.

De vraag van de avond is: Waar ben je als je het niet meer weet? We worden uitgenodigd die ruimte te onderzoeken, de ruimte van niet-weten.

Onderzoek van de ruimte …
In het begin onderzoek ik vooral de letterlijke ruimte: hoe voelt het als ik in het midden sta, of aan het einde, dicht bij anderen, of verder van hen vandaan? Hoe voelt het als ik naar buiten kijk, of naar de anderen? Er is geen contact, rond iedereen hangt een cocon van stilte. Sommigen nemen de poging tot stilvallen letterlijk, en bewegen nauwelijks. Anderen lopen zo nu en dan heen en weer, kijken naar buiten, gaan op de toeschouwersstoel zitten.

…  en het niet-weten
Ik kom in de ruimte van niet-weten terecht zodra het voor mij onbekende geluid klinkt. Meteen ga ik denken, vragen, analyseren. Het geluid komt en gaat, met korte tussenpozen. Het is claustrofobisch, het maakt me onrustig. Pas tegen het eind kan ik rusten in het niet-weten: het is geluid, ik weet niet wat het is, maar er is geen gevaar. Het komt en het gaat. Ik pak mijn jas, maak er een kleedje van en ga erop zitten. Er is rust. Heel snel daarna klinkt het belletje, en is het uur voorbij.

Oh, zo ontstaat het geluid!
Tijdens de nabespreking blijkt het geluid van vliegtuigen te zijn. Omdat er een bepaalde baan van Schiphol niet wordt gebruikt, vliegen ze over Amsterdam. Vliegtuigen! Ik had het niet kunnen bedenken: sinds de Bijlmerramp wordt er toch niet meer boven Amsterdam gevlogen? Dus toch.  

Stilte die zich uitbreidt…
Fascinerend was de ervaring voor mij, niet alleen door het effect dat het onbekende geluid op me had. Ook door het verschil in samen-zijn in stilte tijdens onze maandelijkse stilteavond en deze poging tot stilvallen. In onze huiskamer zijn we ook een uur stil, maar we bewegen niet. We zitten stil, merken onze gedachtes op, wat er in ons lijf gebeurt, kijken ernaar, en doen er niets mee. We zitten dicht bij elkaar op stoelen, er is al snel een gevoel van verbondenheid, een stilte die zich uitbreidt.

… en een cocon van stilte
Het lopen maakt veel verschil, ik ervaar minder contact door de cocon van stilte rond iedereen, ik zak minder diep in de stilte, ben zowel bij mezelf als bij de ander. 

Wat vergelijkbaar is, is dat we stil zijn met onbekenden. Ik kende niemand. Voor sommigen die voor het eerst onze stilteavond bezoeken, geldt dat ook. Stil zijn met onbekenden, zo vreemd en ook zo vertrouwd.

Onderzoek de tussenruimte
Hans en Gerbrand zijn theatermakers en geven trainingen. Ze leren acteurs niet meteen te beginnen met spelen, maar te wachten, de stille tussenruimte te onderzoeken, wat gebeurt daar? Ook wij kunnen dat doen, door gedurende de dag regelmatig even stil te vallen, te stoppen met wat we aan het doen zijn, de open ruimte te onderzoeken, die vergelijkbaar is met de stilte tussen in- en uitademing, het wit tussen alinea’s. Wat is daar?

© Janny ter Meer
Maart 2019